Ödəniş tapşırığı
Ödəniş tapşırığı — Ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşma nağdsız hesablaşmanın formalarından biridir. Hesablaşmanın bu formasında bankda hesabı olan müəssisənin həmin hesabdan müəyyən məbləğ vəsaitin silinib, başqa müəssisənin hesabına daxil edilməsi haqqında özünə xidmət edən banka verdiyi tapşırıqdır. Ödəmə tapşırığı vasitəsilə həm şəhər daxili, həm də şəhərdən kənar hesablaşmalar aparılır.
Ödəniş tapşırıqlarının mahiyyəti, onun yerinə yetirilməsi şərtləri və digər məsələləri Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 973 – 976-cı maddələrində əks olunmuşdur. Onun icra mexanizmi isə Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı İdarə Heyətinin 19 sentyabr 2002-ci il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmiş " Azərbaycan Respublikasında nağdsız hesablaşmalar və pul köçürmələri haqqında təlimat "ı ilə müəyyən edilmişdir.
Ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşmanı icra etmək üçün bank müştərinin tapşırığı ilə onun hesabında olan vəsait hesabına müəyyən pul vəsaitinin bu və ya başqa bankda (benefisiar bankda) ödəyicinin göstərdiyi şəxsin hesabına ödəmək öhdəliyini öz üzərinə götürür. Bu öhdəliyi bank, bank hesabı müqaviləsində ayrı müddət nəzərdə tutulmayan hallarda ödəniş tapşırığının banka daxil olduğu günün ertəsi gündən gec olmayaraq icra edir.
Nağdsız hesablaşmaların həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən ödəniş tapşırığında aşağıdakı rekvizitlər mütləq əks etdirilməlidirlər:
Ödəyicinin adı və digər rekvizitləri;
Vəsait alanın adı və digər rekvizitləri;
Emitent bankın adı və digər rekvizitləri ("V" formatlı ödəniş tapşırığı istisna olmaqla) ;
Benefisiar bankın adı və digər rekvizitləri;
Vəsaitin məbləği və valyuta növü;
Ödənişin təyinatı.
== " A " formatlı ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşmalar ==
Ödəniş tapşırıqları ilə hesablaşmalar "A" və "B" formatlı olur.
" A " formatlı ödəniş tapşırığının "A1" hissəsində emitent (ödəyən) bankın adı, kodu, VÖEN – i, müxbir hesabı, SWIFT BIK kodu, "A2" hissəsində ödəyicinin adı, hesab nömrəsi və VÖEN – i, "B1" hissəsində benefisiar (alan) bankın adı, kodu, VÖEN – i, müxbir hesabın nömrəsi, SWIFT BIK kodu, vasitəçi bankın adı, "B2" hissəsində vəsait alanın adı, hesab nömrəsi, VÖEN – i, "C1" hissəsində ödəniş aparılan valyutanın növü, "C2" hissəsində ödəniş həyata keçirələn məbləğ rəqəmlə və yazı ilə əks etdirilir.
Mobil ödəniş
Mobil ödəniş, mobil pul, mobil pul transferi, mobil pulqabı — maliyyə qaydalarına əsasən fəaliyyət göstərən və rəqəmsal pulqabının əsas sinfi kimi mobil cihazdan və ya mobil cihaz vasitəsilə həyata keçirilən hər hansı müxtəlif ödəniş emalı xidmətləri. İstehlakçı nağd pul, qəbz, debet kartı və ya kredit kartları ilə ödəmək əvəzinə, geniş çeşidli xidmətlər və rəqəmsal və ya fiziki mallar üçün ödəniş etmək məqsədilə mobil cihazda ödəniş proqramından istifadə edə bilər. Sikkələrə əsaslanmayan valyuta sistemlərindən istifadə konsepsiyasının uzun tarixi olmasına baxmayaraq, bu cür sistemləri dəstəkləyən texnologiyalar yalnız XXI əsrdə geniş yayılmışdır.
Mobil ödənişlər 2000-ci illərdə Yaponiyada və daha sonra bütün dünyada müxtəlif yollarla qəbul olunmağa başladı. Eksklüziv olaraq müəyyən edilmiş ilk patent "Mobil Ödəniş Sistemi" 2000-ci ildə təqdim edilmişdir.
Financial Access-in 2009-cu il "Dünyanın yarısı banksızdır" adlı hesabatına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə mobil ödəniş həlləri "banksız" kimi tanınan cəmiyyətə maliyyə xidmətlərinin genişləndirilməsi vasitəsi kimi tətbiq edilmişdir ki, bu da dünyanın yetişkin əhalisinin 50%-ni təşkil edir. Bu ödəniş şəbəkələri tez-tez mikroödənişlər üçün istifadə olunur. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə mobil ödənişlərin istifadəsi Bill & Melinda Qeyts Fondu, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və Mercy Corps kimi təşkilatlar tərəfindən dövlət və özəl maliyyə vəsaitlərini cəlb etmişdir.
Avropa Ödəniş Şurasının (AÖŞ) məlumatına görə, mobil ödənişlər yeni inkişaf imkanlarına nail olmaq üçün ödəniş xidmətləri təminatçıları və digər bazar iştirakçıları üçün əsas alətə çevrilir. AÖŞ bildirir ki, "yeni texnoloji həllər əməliyyatların səmərəliliyini birbaşa təkmilləşdirir, nəticədə xərclərə qənaət və biznes həcminin artması ilə nəticələnir".
Diferensial ödəniş
Diferensial ödəniş (DÖ) — maliyyə institutu tərəfindən yaradılmış kreditin ödənilməsi sxemini istifadə edilən ödəniş növü. Annuitet ödənişlərindən əsas fərq ondan ibarətdir ki, zaman keçdikcə ödəniş məbləği də azalır. Kredit orqanına diferensiallaşdırılmış ödənişdə ödəniləcək məbləğ demək olar sabitdir. Diferensiallaşdırılmış ödəniş məbləğində faiz hissəsi əvvəlcə yüksək olur, daha sonra kredit üzrə əsas borcdan asılı olduğundan minimuma düşür.
== Hesablama üsulu ==
Diferensiallaşdırılmış ödənişlərin hesablanması üçün istifadə olunan əsas düstur formaya malikdir:
D
P
=
S
n
+
O
D
∗
i
k
{\displaystyle DP={\frac {S}{n}}+OD\ast {\frac {i}{k}}}
burada
DP — diferensial ödəniş
S — ilkin kredit məbləğidir
OD — DP-nin hesablanması tarixinə kredit borcunun qalığı
i — mütləq ifadədə illik faiz dərəcəsidir (7% üçün 0,07).
k — bir il ərzində faiz dövrlərinin sayıdır
n — bütün kredit müddəti üzrə faiz dövrlərinin sayıdır
Birinci müddət S/n — hər faiz dövründə (adətən bir ay) kreditin əsas borcundan ödənilən məbləğdir.
== Kredit üzrə artıq ödənişin hesablanması ==
Diferensial ödənişlərin faiz şəklində kredit üzrə ümumi artıq ödənişini arifmetik irəliləyiş düsturunu istifadə etməklə hesablanır
P
=
r
100
∗
A
∗
n
+
1
2
{\displaystyle P={\frac {r}{100}}*A*{\frac {n+1}{2}}}
burada
P — artıq ödəniş
r — fərdi kredit şərtləri ilə razılaşdırılmış faiz dərəcəsi, misal - 12%
A — ilkin kredit məbləğidir
n — faiz dövrlərinin sayı
Bu düstur təxmini artıq ödənişi hesablamaq üçün uyğundur. Dəqiq artıq ödənişini, ödəniş tarixləri və faiz dövründəki günlərin sayı nəzərə alınmaqla hər bir bank tərəfindən fərqli şəkildə müəyyən edilir.
== Borcalan üçün DÖ-in faydaları ==
Müqayisə üçün biz gözlənilən kredit parametrlərindən (məbləğ, dərəcə, müddət) istifadə edirik, lakin annuitet ödəmə sxemi ilə
Differensiallaşdırılmış ödənişdə, bərabər kredit şərtlərində, əsas borcun (kredit orqanının) ödənilməsi üçün məbləğ annuitet ödənişindən çox olduğundan, əsas borc ilkin olaraq daha tez azalır. Ona görə də daha az faiz hesablanacaq ki, bu da borcalan üçün daha sərfəlidir.
Klikə görə ödəniş
Klikə görə ödəniş (ing. pay per click) termini rəqəmsal marketinqdə istifadə olunur.
İnternetdə reklam yerləşdirdikdə, reklam platforması, reklam yerləşdirən şəxsdən hər klikə görə ödəniş alır. Belə platformadan biri Google Ads platformasıdır.
Nağd pul axını qabarıqlığı
Nağd pul axını qabarıqlığı — müddətinin faiz dərəcələrinə həssaslığının ölçüsü olan bir alətin (məsələn, istiqrazlar) pul axınının bir xüsusiyyəti.
Dolğunluq faiz dərəcələrinin istiqrazın pul axınının cari dəyərinə təsirini aydınlaşdırmaq üçün ikinci sifariş düzəlişidir.
Dəyişiklik, mövcud dəyərin faiz dərəcəsindən asılılığının qeyri-xətti olması ilə əlaqədardır, bu səbəbdən bu asılılığın müddətdən istifadə edərək xətti ilə müəyyənləşdirilməsi faiz dərəcələrinin təsirini dəqiq əks etdirə bilməz.
Konveksliyin nəzərə alınması, faiz dərəcələrinin artırılması və azalması zamanı dərəcələrin təsirinin asimmetriyasını nəzərə almaq da daxil olmaqla faiz dərəcələrinin təsirini aydınlaşdırmağa imkan verir.
Ümumiyyətlə, qabarıqlıq nə qədər yüksək olarsa, istiqraz qiyməti faiz nisbətinə o qədər həssas olur və istiqraz qiyməti faiz nisbətinə o qədər həssas olur.
== Əsaslandırma və tərif (hesablama formulu) ==
Hazırkı dəyər funksiyasının Teylor sırasındakı ilk iki termini istifadə edərək faiz dərəcəsinə qarşı
P
V
(
r
)
{\displaystyle PV(r)}
əldə edirik:
Δ
P
V
(
r
)
≈
P
V
′
(
r
)
Δ
r
+
0.5
P
V
″
(
r
)
[
Δ
r
]
2
{\displaystyle \Delta PV(r)\approx PV'(r)\Delta r+0.5PV''(r)[\Delta r]^{2}}
Bu ifadəni PV (r) ilə bölsək əldə edirik:
δ
P
V
=
Δ
P
V
P
V
≈
P
V
′
P
V
Δ
r
+
0.5
P
V
″
P
V
[
Δ
r
]
2
{\displaystyle \delta PV={\frac {\Delta PV}{PV}}\approx {\frac {PV'}{PV}}\Delta r+0.5{\frac {PV''}{PV}}[\Delta r]^{2}}
Birinci amil, durasiya işarəsi ilə müddətdir (
r
{\displaystyle r}
nizamlı bir nisbətdirsə, logaritmik deyilsə dəyişdirilir), ikincisi isə istədiyiniz qabarıqlıqdır (eyni vəziyyətdə dəyişdirilmişdir).
M
C
=
P
V
″
(
r
)
P
V
=
∑
i
C
F
i
(
1
+
r
)
t
i
+
2
t
i
(
t
i
+
1
)
P
V
=
∑
i
C
F
i
(
1
+
r
)
t
i
t
i
(
t
i
+
1
)
P
V
(
1
+
r
)
2
=
T
(
T
+
1
)
¯
/
(
1
+
r
)
2
=
(
T
2
¯
+
T
¯
)
/
(
1
+
r
)
2
{\displaystyle MC={\frac {PV''(r)}{PV}}={\frac {\sum _{i}{\frac {CF_{i}}{(1+r)^{t_{i}+2}}}t_{i}(t_{i}+1)}{PV}}={\frac {\sum _{i}{\frac {CF_{i}}{(1+r)^{t_{i}}}}t_{i}(t_{i}+1)}{PV(1+r)^{2}}}={\overline {T(T+1)}}/(1+r)^{2}=({\overline {T^{2}}}+{\overline {T}})/(1+r)^{2}}
C
=
o
v
e
r
l
i
n
e
T
2
+
o
v
e
r
l
i
n
e
T
{\displaystyle C=\ overline{T^{2}}+\ overline{T}}
ifadəsi ümumiyyətlə "qabarıqlıq" adlanır. Həqiqi dəyər
M
C
{\displaystyle MC}
"dəyişdirilmiş qabarıqlıq" dır.
Bir ilk təxmini olaraq, qabarıqlıq olaraq
D
(
D
+
1
)
{\displaystyle D(D+1)}
dəyərini də istifadə edə bilərsiniz, burada
D
=
o
v
e
r
l
i
n
e
T
{\displaystyle D=\ overline{T}}
- durasiya , lakin hesablamaların dəqiqliyini azaldır.
=== Durasiya ilə əlaqələr ===
MC-nin dəyişdirilmiş müddətlə aşağıdakı şəkildə əlaqəli olduğunu göstərmək olar:
M
C
=
M
D
2
−
d
M
D
d
r
{\displaystyle MC=MD^{2}-{\frac {dMD}{dr}}}
=== Qeyd ===
Qiymət dəyişikliyinin ən dəqiq qiymətləndirməsi bir Taylor seriyasına cari dəyərin özü deyil, logaritması və yalnız faiz dərəcəsi ilə deyil, loqaritmik nisbətdə
ln
(
1
+
r
)
{\displaystyle \ln(1+r)}
genişlənərək əldə edilir.
Ödəniş balansı və beynəlxalq investisiya mövqeyi təlimatı
Ödəniş balansı və Beynəlxalq İnvestisiya Mövqeyi Təlimatı (ing. Balance of Payments and International Investment Position Manual) — Beynəlxalq Valyuta Fondu tərəfindən nəşr olunan və tədiyə balansının hesabatı və təhlili üçün mühasibat standartlarını təmin edən təlimatdır. Bu təlimatdan BVF üzvü olan ölkələrin dövlət qurumları, o cümlədən ABŞ İqtisadi Təhlil Bürosu, Rusiya Mərkəzi Bankı və başqaları istifadə edir.
Təlimatın dördüncü nəşri 1977-ci ildə nəşr edilmişdir. 1993-cü ildə buraxılmış beşinci nəşr 1993-cü il Milli Hesablar Sistemi ilə uyğunlaşdırılmışdır. Beşinci nəşrdə ilk dəfə olaraq beynəlxalq investisiya mövqeyinin statistik əks etdirilməsi məsələlərinə baxılmışdır.
Təlimatın 2008-ci il milli hesablar sisteminə uyğunlaşdırılmış altıncı nəşri ilkin versiyada 2008-ci ilin dekabrında, son variantı isə 2009-cu ildə buraxılmışdır. Onun adı “Ödənişlər balansı və Beynəlxalq İnvestisiya Mövqeyi Təlimatı” olaraq dəyişdirilib ki, o, təkcə əməliyyatları deyil, həm də müvafiq maliyyə aktivləri və öhdəliklərinin səhmlərini əhatə edir. Rəhbərliklə birlikdə BVF təlimatın mövzuları üzrə praktiki məsləhətlər verən “Ödəniş Balansının Tərtib edilməsi və Beynəlxalq İnvestisiya Mövqeyi üçün Təlimat” adlı əlavə sənəd nəşr etdi.